Tổng thống Donald Trump vừa ban hành loạt sắc lệnh điều chỉnh việc phát triển và sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) tại Mỹ, với mục tiêu “đưa Mỹ chiến thắng trong cuộc đua AI toàn cầu”. Tuy nhiên, sắc lệnh chống “woke AI” đã khiến nhiều tập đoàn công nghệ lớn tỏ ra thận trọng, thậm chí lúng túng khi phải cân bằng giữa lợi ích kinh tế và giá trị đạo đức.
🧠 Kế hoạch AI đầy tham vọng từ ông Trump
Trong khuôn khổ hội nghị quốc gia về trí tuệ nhân tạo (AI) tổ chức cuối tháng 7/2025, Tổng thống Donald Trump đã công bố kế hoạch hành động “Winning the Race” – nhằm thúc đẩy Mỹ giành thế thượng phong trong cuộc đua AI toàn cầu.
Cùng với đó là ba sắc lệnh hành pháp mang tính định hình thị trường:
- Cấm AI “woke” trong các hệ thống chính phủ liên bang, yêu cầu các mô hình AI phải “trung lập về ý thức hệ”.
- Dỡ bỏ rào cản quy định nhằm đẩy nhanh quá trình xây dựng trung tâm dữ liệu AI.
- Thúc đẩy xuất khẩu AI, tạo điều kiện mở rộng thị trường quốc tế cho công nghệ Mỹ.
Điểm gây tranh cãi nhất là sắc lệnh đầu tiên, khi ông Trump nhấn mạnh rằng AI không được thúc đẩy các chương trình nghị sự như DEI (đa dạng, công bằng, hòa nhập), lý thuyết chủng tộc phê bình, hay các yếu tố mang tính “thức tỉnh chính trị”. Điều này đã tạo ra làn sóng phản ứng đa chiều trong giới công nghệ.
🤝 Sự ủng hộ thận trọng từ các gã khổng lồ công nghệ
Nhiều “ông lớn” trong ngành như Nvidia, AMD, Microsoft, Meta, Amazon, Palantir, OpenAI và xAI đều công khai ủng hộ phần lớn của kế hoạch AI từ Nhà Trắng, đặc biệt ở các khía cạnh:
- Thúc đẩy đầu tư hạ tầng AI, đặc biệt là trung tâm dữ liệu.
- Giảm bớt rào cản pháp lý, giúp tăng tốc đổi mới công nghệ.
- Mở rộng thị trường quốc tế, tạo điều kiện tăng trưởng xuất khẩu AI.
Lãnh đạo Nvidia – Jensen Huang và CEO AMD – Lisa Su đồng loạt ca ngợi kế hoạch này là “cú huých quan trọng” để củng cố vị thế Mỹ trước các đối thủ như Trung Quốc.
Tuy nhiên, khi được hỏi trực tiếp về sắc lệnh “chống woke AI”, nhiều công ty hoặc giữ im lặng, hoặc trả lời chung chung – điều cho thấy sự dè dặt khi đứng trước các yêu cầu mang tính chính trị hóa công nghệ.
⚠️ Vì sao giới công nghệ lại e dè?
Mâu thuẫn giá trị và áp lực chính trị
Phần lớn các công ty công nghệ lớn đã xây dựng mô hình AI dựa trên các nguyên tắc DEI, chống thiên kiến, và trách nhiệm xã hội. Sắc lệnh của ông Trump đặt ra yêu cầu ngược lại – loại bỏ hoàn toàn những yếu tố đó trong AI phục vụ chính phủ liên bang.
Điều này gây ra xung đột nội tại:
- Một mặt, họ không muốn mất cơ hội tham gia các hợp đồng liên bang béo bở.
- Mặt khác, họ lo ngại việc tuân thủ sắc lệnh có thể làm suy yếu giá trị đạo đức, làm phức tạp quan hệ với nhân viên và cộng đồng.
Nguy cơ tự kiểm duyệt và “AI 2 tiêu chuẩn”
Theo các chuyên gia, sắc lệnh có thể tạo ra áp lực khiến các công ty phát triển hai phiên bản AI:
- Một phiên bản “trung lập về chính trị” cho chính phủ.
- Một phiên bản “đầy đủ tính năng xã hội” dành cho thị trường công khai.
Ngoài ra, sắc lệnh còn tạo tiền lệ cho việc chính trị hóa AI, mở đường cho những yêu cầu kiểm duyệt nội dung hoặc tiêu chuẩn hóa công nghệ theo hướng phục vụ nghị trình chính trị, thay vì phục vụ người dùng đa dạng.
🗣️ Quan điểm của giới chuyên gia và tổ chức dân quyền
Một số tổ chức dân quyền Mỹ như ACLU, EFF, và Center for AI Ethics đã lên tiếng cảnh báo sắc lệnh có thể “đánh bật các nỗ lực chống thiên kiến và xây dựng AI công bằng”.
Họ cho rằng việc “trung lập hóa” AI về chính trị có thể khiến mô hình AI phớt lờ thực tế bất công xã hội, từ đó dẫn tới hệ quả tiêu cực về niềm tin, công bằng, và trách nhiệm công nghệ.
🔮 Kịch bản sắp tới: Đàm phán hay đối đầu?
Trước áp lực chính trị và sự chia rẽ về giá trị, giới công nghệ đang chờ hướng dẫn cụ thể từ chính phủ Mỹ trước khi đưa ra cam kết công khai.
Kịch bản có thể diễn ra gồm:
- Thỏa hiệp: Các công ty điều chỉnh mô hình AI để đáp ứng yêu cầu liên bang, nhưng vẫn giữ mô hình riêng cho thị trường mở.
- Phản đối pháp lý: Một số công ty hoặc tổ chức có thể kiện sắc lệnh, viện dẫn vi phạm quyền tự do ngôn luận hoặc làm tổn hại quyền lợi người tiêu dùng.
- Tái định hình thị trường: Các công ty không muốn tuân thủ có thể rút khỏi lĩnh vực AI công quyền, nhường sân chơi cho những tên tuổi mới chấp nhận “chuẩn mực AI kiểu Trump”.
📌 Kết luận: Cuộc chơi AI đã sang trang
Với loạt sắc lệnh vừa ban hành, ông Trump đã đưa Mỹ vào một giai đoạn mới trong phát triển AI, nơi công nghệ không chỉ bị chi phối bởi đổi mới mà còn bởi chính trị.
Các “gã khổng lồ công nghệ” hiện đứng giữa hai lằn ranh:
- Một bên là lợi nhuận từ hợp đồng liên bang và mở rộng hạ tầng AI.
- Bên còn lại là cam kết giá trị, đạo đức và trách nhiệm với cộng đồng.
Cuộc đua AI vì thế sẽ không còn thuần túy về kỹ thuật – mà sẽ là cuộc chiến về chuẩn mực, quyền lực và định hướng xã hội mà trí tuệ nhân tạo sẽ phục vụ trong tương lai.
