Tháng 5/2025 đã trở thành cột mốc mới trong cuộc cạnh tranh AI toàn cầu giữa Mỹ và Trung Quốc, khi những động thái mang tính chiến lược liên tiếp được hai bên tung ra, hé lộ một giai đoạn mới khốc liệt hơn – không chỉ dừng ở công nghệ, mà là trận chiến giành quyền kiểm soát hệ sinh thái số toàn cầu.
🔥 Ba sự kiện – một thông điệp: Cuộc đua đang bước vào giai đoạn quyết liệt
Tháng 5/2025 chứng kiến liên tiếp ba dấu ấn cho thấy sự chuyển dịch chiến lược của Mỹ trong cuộc đua AI:
- Phiên điều trần Thượng viện Mỹ với chủ đề “Chiến thắng trong cuộc đua AI” nêu bật lo ngại rằng vị thế dẫn đầu của Mỹ đang bị thu hẹp trước sự vươn lên của Trung Quốc.
- Lệnh cấm toàn cầu đối với chip AI Ascend của Huawei – một động thái nhằm kiềm chế trực tiếp năng lực phần cứng AI của Trung Quốc.
- Tổng thống Donald Trump công du Trung Đông, thúc đẩy các thỏa thuận AI và chip bán dẫn với UAE và Ả Rập Xê Út – nỗ lực thiết lập một chuỗi cung ứng thân Mỹ thay vì phụ thuộc vào châu Á.
🤝 Từ cạnh tranh sang xây dựng liên minh công nghệ
Cuộc đua AI giờ đây không còn là cuộc đấu giữa hai quốc gia, mà là cuộc chiến liên minh công nghệ. Mỹ đang củng cố “vòng tròn chiến lược” với EU, các nước Ả Rập và Đông Á. Trong khi đó, Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng qua Sáng kiến Vành đai và Con đường số (Digital BRI), đưa AI và hạ tầng số tới hàng chục nước đang phát triển.
Sự chuyển dịch này đánh dấu một bước ngoặt: từ kiềm chế đơn phương sang kiến tạo trật tự số đa phương, với AI là nền tảng cốt lõi.
🏗️ Trận địa mới: Tiêu chuẩn và hạ tầng kỹ thuật số
Trung tâm cuộc đua hiện nay không chỉ là mô hình AI mà là ai kiểm soát được tiêu chuẩn kỹ thuật số toàn cầu – từ kiến trúc trung tâm dữ liệu, mạng 5G, nền tảng đám mây cho đến các tiêu chuẩn vận hành của AI trong y tế, tài chính và quốc phòng.
Mỹ có lợi thế về tư duy tiêu chuẩn mở, đi kèm sức mạnh mềm qua các tổ chức quốc tế. Trung Quốc, với sự điều phối tập trung của nhà nước, lại triển khai hạ tầng nhanh hơn, chi phí thấp hơn – nhất là tại châu Phi và Đông Nam Á.
⚙️ Hiệu suất mô hình: Trung Quốc tăng tốc, Mỹ giữ lợi thế nghiên cứu
Mỹ vẫn giữ vị trí đầu tàu về đổi mới sáng tạo, bằng sáng chế và năng lực nghiên cứu cơ bản. Tuy nhiên, Trung Quốc đang thu hẹp khoảng cách, thậm chí vượt Mỹ trong một số mô hình ngôn ngữ lớn (LLM) nhờ chiến lược mã nguồn mở và tối ưu hóa hạ tầng.
Điểm đặc biệt: trong khi các mô hình Mỹ (như GPT, Gemini) bị giới hạn bởi giấy phép sử dụng, nhiều mô hình AI Trung Quốc được công bố với mã nguồn mở hoàn toàn, tạo động lực cộng đồng phát triển mạnh mẽ.
⚔️ AI trong quốc phòng: Tăng tốc vũ khí hóa trí tuệ nhân tạo
AI giờ đây không chỉ phục vụ kinh tế mà còn là công cụ quyền lực trong chiến lược an ninh quốc gia:
- Mỹ đầu tư vào các dự án như Maven, sử dụng AI trong phân tích hình ảnh, ra quyết định chiến trường.
- Trung Quốc triển khai chương trình “AI Command”, ứng dụng AI trong tác chiến không gian, điều phối drone và giám sát biên giới.
Sự can dự của AI vào lĩnh vực quân sự làm mờ đi ranh giới giữa chiến tranh công nghệ và chiến tranh thực địa, đồng thời mở ra một cuộc đua nguy hiểm về tốc độ, khả năng kiểm soát và đạo đức sử dụng AI.
⚖️ Tương lai: Cạnh tranh toàn diện, rủi ro toàn cầu
Cuộc đua AI giữa Mỹ và Trung Quốc đang tạo ra một thế giới số đa cực và dễ phân cực hơn. Mỗi bên theo đuổi một hệ sinh thái riêng, với luật chơi, tiêu chuẩn, nền tảng và hệ thống giá trị riêng biệt.
Cuộc chiến không chỉ về:
- ✅ Công nghệ phần mềm và phần cứng AI
- ✅ Mô hình và dữ liệu đào tạo
- ✅ Hệ sinh thái và tiêu chuẩn vận hành
Mà còn về:
- ⚙️ Quyền kiểm soát hạ tầng kỹ thuật số toàn cầu
- 🌐 Kiến tạo liên minh công nghệ xuyên khu vực
- 🚀 Tăng tốc phát triển và ứng dụng AI vào kinh tế, xã hội, quốc phòng
- 🛡️ Thể hiện quyền lực và khả năng chi phối trật tự địa chính trị thế kỷ XXI
Lời kết
Cuộc đua AI Mỹ – Trung không đơn thuần là sự ganh đua giữa hai siêu cường công nghệ, mà là cuộc đối đầu toàn diện về chiến lược, hệ sinh thái và quyền lực kỹ thuật số. Trong bối cảnh chuyển đổi số toàn cầu, sự cạnh tranh này vừa là động lực đổi mới, vừa là nguy cơ phân hóa và bất ổn nếu thiếu sự điều phối quốc tế minh bạch và có trách nhiệm.
Với AI – công nghệ có thể tái định hình cả thế giới – người chiến thắng không chỉ là kẻ có công nghệ tốt hơn, mà là bên có tầm nhìn chiến lược dài hạn và khả năng tạo ra trật tự số bền vững hơn.
