Trong kỷ nguyên AI bùng nổ, ngành lồng tiếng toàn cầu – vốn giàu cảm xúc và văn hóa – đang đối mặt nguy cơ bị thay thế bởi giọng nói tổng hợp. Các nghệ sĩ lên tiếng phản đối việc bị đánh cắp danh tính âm thanh, khởi nguồn cho một cuộc chiến đạo đức, pháp lý và nghệ thuật giữa con người và công nghệ.
🌍 Giới lồng tiếng toàn cầu đứng trước ngã rẽ công nghệ
Kể từ khi điện ảnh có tiếng ra đời vào cuối những năm 1920, ngành công nghiệp lồng tiếng đã phát triển thành một lĩnh vực trị giá hàng tỷ đô, đóng vai trò thiết yếu trong việc bản địa hóa nội dung văn hóa. Tuy nhiên, ngày nay, nhiều nghệ sĩ trên toàn thế giới cảm thấy bị đe dọa bởi sự trỗi dậy của trí tuệ nhân tạo – công nghệ có khả năng tái tạo và thay thế giọng nói con người một cách tinh vi.
Từ châu Âu đến châu Á, từ Hollywood đến Bollywood, các diễn viên lồng tiếng đồng loạt phản đối việc giọng nói của họ bị thu thập trái phép, sử dụng để huấn luyện mô hình máy học mà không có sự đồng thuận. Với họ, đó không chỉ là sự mất mát về công việc, mà còn là sự xâm phạm nghiêm trọng đến nhân thân và bản sắc nghề nghiệp.
📢 Khi “tiếng nói” không còn là của chính mình
Tại Pháp, chiến dịch #TouchePasMaVF (Đừng chạm phiên bản Pháp của tôi) do Hiệp hội diễn viên lồng tiếng Voix Off phát động, phối hợp cùng Liên minh nghệ sĩ biểu diễn, đã kêu gọi chính phủ đưa ngành lồng tiếng vào chính sách bảo hộ văn hóa quốc gia (l’exception culturelle). Đối với các nghệ sĩ Pháp, giọng nói không chỉ là công cụ truyền đạt, mà còn là phương tiện để chuyển tải sự hài hước, tinh thần dân tộc và đặc trưng văn hóa trong từng lời thoại.
Patrick Kuban – thành viên của Voix Off – nhấn mạnh: “Chúng tôi không chỉ chuyển ngữ, mà còn chuyển cảm xúc. Nếu không có con người, các sản phẩm văn hóa sẽ trở nên vô hồn.”
Tương tự, ở Đức – nơi có giải thưởng German Prize for Dubbing danh giá – các nghệ sĩ cảnh báo sự phát triển nhanh chóng của các phim sử dụng AI để lồng tiếng có thể khiến toàn bộ một thế hệ nghệ sĩ mất đi vai trò sáng tạo của mình.
⚠️ AI – Từ công cụ hỗ trợ đến mối đe dọa sinh tồn
Trong khi ban đầu AI chỉ được xem là công cụ hỗ trợ kỹ thuật, sự xuất hiện của các công ty như EvenLabs (Anh), Deepdub (Israel) hay các nền tảng lồng tiếng bằng AI đã biến nó thành một thế lực cạnh tranh trực tiếp. Một ví dụ gây tranh cãi là việc EvenLabs thông báo sao chép giọng nói của nghệ sĩ quá cố Alain Dorval – người từng lồng tiếng cho hơn 30 vai diễn của Sylvester Stallone – để phục vụ dự án của Amazon, mà không có ràng buộc pháp lý rõ ràng trong hợp đồng gốc.
Theo báo cáo của Audiens Group (Pháp), chỉ riêng năm 2023, khoảng 12.500 việc làm trong ngành sáng tạo – bao gồm biên dịch, âm thanh, biên kịch và lồng tiếng – đang bị AI đe dọa trực tiếp.
🎭 Diễn viên thật – giá trị không thể mô phỏng
Tim Friedlander – Chủ tịch Hiệp hội diễn viên lồng tiếng Mỹ – phát biểu:
“Bạn có thể tạo ra một giọng nói nghe như giận dữ, nhưng nếu không có sự trải nghiệm, tổn thương và bối cảnh thật sự, nó sẽ không thể chạm tới người nghe.”
Ông cho rằng chỉ con người mới có khả năng truyền tải những cảm xúc phức tạp, sự tinh tế trong từng cử chỉ âm thanh. Từ biểu cảm nghẹn ngào, đến giọng nói vui đùa, từ sự phẫn nộ đến lòng cảm thông – tất cả đều gắn liền với trải nghiệm sống, thứ mà AI không thể học được.
🎧 Hợp đồng cũ – rủi ro mới
Tại Ấn Độ, diễn viên Sanket Mhatre – người lồng tiếng cho hàng trăm bộ phim Hollywood sang tiếng Hindi mỗi năm – cảnh báo rằng các hợp đồng lồng tiếng truyền thống thường cho phép sử dụng giọng nói vô thời hạn và toàn cầu, điều này trở thành cái bẫy chết người khi công nghệ AI có thể tái tạo và khai thác các dữ liệu đó mãi mãi.
Ông cho biết: “Chúng tôi đã ký những điều khoản đó mà không lường trước thời đại AI. Giờ đây, điều đó đồng nghĩa với việc… tự tay trao đi toàn bộ sự nghiệp.”
🛡️ Kháng cự có tổ chức – vì một ngành sáng tạo nhân văn
Trước làn sóng lo ngại, hơn 20 tổ chức nghệ sĩ lồng tiếng toàn cầu đã thành lập United Voice Artists với khẩu hiệu: “Đừng đánh cắp giọng nói của chúng tôi.” Họ không phủ nhận vai trò của công nghệ, nhưng yêu cầu cần có rào chắn pháp lý rõ ràng để bảo vệ giọng nói như một di sản cá nhân.
Tại Ý, diễn viên Daniele Giuliani – giọng nói của Jon Snow trong Game of Thrones bản lồng tiếng – đang vận động chính phủ đưa các điều khoản chống AI và khai thác dữ liệu âm thanh trái phép vào hợp đồng lao động quốc gia, coi đây là hàng rào sống còn để bảo vệ ngành công nghiệp văn hóa.
📽️ Công nghệ nên phục vụ văn hóa – không thay thế con người
AI không sai khi được sử dụng để dịch phim nhanh hơn, tiếp cận nhiều khán giả hơn, đặc biệt tại các quốc gia có nhu cầu cao như Ấn Độ hay Đông Nam Á. Tuy nhiên, câu hỏi lớn được đặt ra là: “Liệu chúng ta có thể gọi một sản phẩm là ‘văn hóa’ khi thiếu đi linh hồn – tức cảm xúc con người?”
Mhatre chia sẻ: “Khi một cảnh phim chỉ có bóng lưng nhân vật, chính giọng nói có cảm xúc sẽ làm sáng lên nội dung ẩn sau đó. Nếu là AI, tất cả chỉ là… âm thanh.”
📌 Kết luận: Giữ gìn giọng nói – gìn giữ bản sắc người nghệ sĩ
Cuộc chiến giữa giới diễn viên lồng tiếng và AI không đơn thuần là tranh chấp việc làm, mà là cuộc đấu tranh về quyền được là con người trong nghệ thuật. Giọng nói không chỉ là công cụ – nó là bản sắc, là dấu ấn không thể thay thế.
Nếu không có những ranh giới đạo đức, pháp lý rõ ràng, nền công nghiệp văn hóa sẽ đứng trước nguy cơ bị đồng hóa bởi giọng nói nhân tạo – nơi tất cả các vai diễn chỉ còn lại… tiếng vọng của máy móc.
