Từ người giảng dạy sang người thiết kế – dẫn dắt – đồng hành
Trong giáo dục hiện đại, đặc biệt dưới tác động của chương trình GDPT 2018, yêu cầu đặt ra với giáo viên không còn chỉ là “truyền đạt kiến thức”, mà là tổ chức cho học sinh tự chiếm lĩnh tri thức thông qua các hoạt động tích cực. Việc dạy học theo hướng phát triển năng lực buộc giáo viên phải đổi vai – từ người “đứng lớp” sang người thiết kế, hướng dẫn và hỗ trợ học sinh trong quá trình học tập chủ động.
🎯 Học tập tích cực là gì?
Học tập tích cực (active learning) là quá trình học trong đó:
- Học sinh chủ động tham gia vào các hoạt động học như thảo luận, giải quyết vấn đề, hợp tác, trình bày, phản biện
- Học sinh tự khám phá, kiến tạo tri thức thay vì chỉ tiếp nhận thụ động
- Giáo viên thiết kế môi trường học tập mở, đa chiều, khơi dậy tư duy và cảm xúc học tập
🧭 Giáo viên giữ vai trò gì trong mô hình này?
1. Người thiết kế hoạt động học tập
- Phân tích mục tiêu bài học và đặc điểm học sinh để xây dựng hoạt động phù hợp
- Chuyển hóa nội dung kiến thức thành nhiệm vụ, tình huống có vấn đề
- Kết hợp đa dạng hình thức: trò chơi học tập, dự án, hoạt động nhóm, khám phá…
📌 Ví dụ: Thay vì giảng bài về “ô nhiễm môi trường”, giáo viên tổ chức cho học sinh khảo sát thực tế quanh trường và đề xuất giải pháp
2. Người hướng dẫn, dẫn dắt quá trình học
- Không can thiệp quá sớm, mà gợi mở – đặt câu hỏi – dẫn dắt suy nghĩ
- Hướng dẫn học sinh cách quan sát, so sánh, phản biện
- Khích lệ học sinh tự tìm hiểu, trải nghiệm và chia sẻ ý kiến
📌 Ví dụ: Trong giờ Toán, thay vì giải mẫu một dạng bài, giáo viên giao bài toán mở – học sinh đề xuất nhiều cách giải và thảo luận ưu nhược điểm
3. Người tổ chức tương tác – hợp tác
- Phân công vai trò nhóm hợp lý, khuyến khích làm việc nhóm hiệu quả
- Sử dụng các kỹ thuật dạy học tích cực: mảnh ghép, khăn phủ bàn, bể cá, tia chớp…
- Tạo không khí lớp học dân chủ, cởi mở – khuyến khích mọi học sinh tham gia
4. Người quan sát, phát hiện và hỗ trợ kịp thời
- Theo dõi tiến trình hoạt động để nắm được mức độ tham gia, khó khăn học sinh gặp phải
- Đưa ra trợ giúp đúng lúc – đúng chỗ, không làm thay học sinh
- Ghi nhận nỗ lực, khích lệ sự tiến bộ
5. Người đánh giá và phản hồi liên tục
- Đánh giá quá trình học, không chỉ sản phẩm cuối cùng
- Ghi nhận các biểu hiện năng lực thông qua quan sát, sản phẩm học tập, thảo luận
- Phản hồi tích cực, định hướng cho học sinh điều chỉnh hành vi học
🛠️ Một số kỹ thuật tổ chức hoạt động học tập tích cực
| Kỹ thuật | Mục tiêu | Ví dụ áp dụng |
|---|---|---|
| Khăn phủ bàn | Hợp tác 4 người, viết – chia sẻ – tổng hợp | Tìm nguyên nhân – hậu quả – giải pháp cho một vấn đề |
| Mảnh ghép | Chuyên sâu – chia sẻ – xây dựng kiến thức | Mỗi nhóm học một phần kiến thức rồi dạy lại cho nhau |
| Bể cá | Quan sát – lắng nghe – phản biện | Một nhóm thảo luận, nhóm còn lại quan sát và đặt câu hỏi |
| Trò chơi học tập | Hứng thú – rèn luyện – củng cố | Đố vui, trắc nghiệm nhanh, giải mã từ khóa, tiếp sức |
🚧 Khó khăn thường gặp và cách khắc phục
| Vấn đề | Gợi ý giải pháp |
|---|---|
| Giáo viên chưa quen tổ chức hoạt động | Tập huấn, chia sẻ bài mẫu, bắt đầu từ hoạt động nhỏ |
| Học sinh thụ động, e ngại phát biểu | Tạo môi trường khuyến khích, cho phép thử – sai, sử dụng trò chơi |
| Quản lý lớp học khi chia nhóm | Quy định rõ vai trò, thời gian – luyện tập kỹ năng làm việc nhóm |
| Thiếu thời gian triển khai | Kết hợp dạy truyền thống – hoạt động tích cực, chia nhỏ hoạt động |
🏁 Kết luận
Giáo viên trong lớp học tích cực không còn là “trung tâm” truyền đạt, mà là kiến trúc sư của quá trình học tập chủ động. Vai trò của thầy cô là thiết kế con đường – gợi mở cách đi – đồng hành cùng học sinh vượt chướng ngại. Khi mỗi tiết học trở thành một hành trình khám phá, sáng tạo và trải nghiệm, năng lực của học sinh sẽ được phát triển toàn diện và bền vững.
