Từ “dạy cái có sẵn” đến “rèn cái có thể làm”
Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đánh dấu bước chuyển mạnh mẽ từ “dạy học tiếp cận nội dung” sang dạy học phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Điều này không chỉ là thay đổi mục tiêu, mà đòi hỏi giáo viên phải thiết kế lại bài giảng – sao cho mỗi tiết học là một cơ hội hình thành, rèn luyện và phát huy năng lực toàn diện cho người học.
🎯 Năng lực là gì?
Theo định hướng mới, năng lực được hiểu là:
Khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng, thái độ vào giải quyết vấn đề thực tiễn một cách hiệu quả.
Có 2 nhóm năng lực chính:
- Năng lực chung: tự học, giao tiếp, hợp tác, giải quyết vấn đề, sử dụng CNTT…
- Năng lực đặc thù môn học: ví dụ Toán – tư duy logic, Ngữ văn – cảm thụ văn học, Lịch sử – phân tích sự kiện…
🧠 Vậy thế nào là thiết kế bài giảng theo hướng phát triển năng lực?
Là quá trình xây dựng kế hoạch dạy học không chỉ để truyền đạt kiến thức, mà để:
- Tạo tình huống có vấn đề, kích thích tư duy
- Tổ chức hoạt động để học sinh chủ động khám phá, trải nghiệm
- Tạo điều kiện để học sinh vận dụng kiến thức vào thực tế
- Phát triển kỹ năng mềm thông qua hợp tác, trình bày, đánh giá
🛠️ Các bước thiết kế bài giảng theo định hướng năng lực
1. Xác định mục tiêu dạy học
- Không chỉ nêu “Hiểu, biết, phân biệt…” mà cần gắn với năng lực cụ thể
- Ví dụ: “Học sinh vận dụng được kiến thức về vòng tuần hoàn nước để giải thích hiện tượng thực tế tại địa phương”
2. Phân tích đặc điểm học sinh và nội dung bài học
- Học sinh lớp mấy? Trình độ ra sao? Quan tâm điều gì?
- Nội dung bài học có tiềm năng rèn năng lực nào?
3. Thiết kế hoạt động học theo chuỗi
- Khởi động: kết nối kiến thức cũ – tình huống gợi mở
- Hình thành kiến thức mới: hoạt động nhóm, quan sát, giải quyết vấn đề
- Luyện tập: bài tập phân hóa, trò chơi, ứng dụng tình huống
- Vận dụng: giao nhiệm vụ thực tế, dự án nhỏ, sáng tạo sản phẩm
- Mở rộng: câu hỏi nâng cao, mở cánh cửa tư duy
4. Sử dụng phương pháp và kỹ thuật dạy học tích cực
- Dạy học dự án, dạy học hợp tác, khám phá, trải nghiệm
- Kỹ thuật khăn phủ bàn, mảnh ghép, bể cá, sơ đồ tư duy
- Khai thác công nghệ: quiz tương tác, video mô phỏng, công cụ số
5. Đổi mới đánh giá
- Không chỉ chấm điểm, mà đánh giá quá trình – sản phẩm – năng lực
- Đánh giá đa dạng: trắc nghiệm, tự luận, sản phẩm, thuyết trình, peer review
- Học sinh tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau, phát triển tư duy phản biện
📚 Ví dụ minh họa (Môn Sinh học – Chủ đề “Ô nhiễm môi trường”)
| Thành phần | Nội dung triển khai |
|---|---|
| Mục tiêu năng lực | – Vận dụng kiến thức để phân tích tác nhân gây ô nhiễm tại địa phương – Giao tiếp, hợp tác trong nhóm để giải quyết vấn đề – Trình bày quan điểm bảo vệ môi trường |
| Hoạt động học | – Khởi động: Xem video ô nhiễm sông Tô Lịch – Hoạt động nhóm: Phân tích nguyên nhân – hậu quả – Vận dụng: Giao học sinh thiết kế poster tuyên truyền – Thuyết trình: Mỗi nhóm trình bày sản phẩm |
| Đánh giá | – Quá trình: mức độ hợp tác nhóm, tinh thần chủ động – Sản phẩm: độ sáng tạo, thông điệp rõ ràng – Phản hồi: tự đánh giá và đánh giá chéo giữa các nhóm |
🚧 Thách thức khi thiết kế bài dạy theo năng lực
| Thách thức | Giải pháp |
|---|---|
| Giáo viên quen cách dạy truyền thống, lo quá tải | Bắt đầu từ một vài bài học mẫu, chia sẻ kinh nghiệm bộ môn |
| Khó xác định rõ năng lực và cách đánh giá | Sử dụng bảng mô tả năng lực theo CTGDPT 2018 – vận dụng linh hoạt |
| Học sinh chưa quen làm việc nhóm, thuyết trình | Rèn dần qua hoạt động nhỏ – tạo không khí cởi mở – khuyến khích chia sẻ |
🏁 Kết luận
Thiết kế bài giảng theo hướng phát triển năng lực không đơn thuần là thay đổi hình thức bài dạy, mà là chuyển dịch vai trò giáo viên – học sinh – nội dung học một cách toàn diện. Mỗi bài học phải trở thành một “hành trình trải nghiệm”, nơi học sinh được đặt vào vai người giải quyết vấn đề, sáng tạo và phát triển bản thân.
Giáo viên không chỉ là người dạy – mà là người thiết kế, dẫn dắt và truyền cảm hứng cho hành trình học tập đầy chủ động và năng động của học sinh.
